Nguyễn Phi Vân
Chuyên gia
Bạn có Ubuntu không?
Ubuntu là khái niệm về “humanness - sự người” xuất phát từ châu Phi, và sự người này được đặt để trong ngữ cảnh tương tác và chung sống của con người với nhau trong một cộng đồng. Giá trị của Ubuntu là tôn trọng, giúp đỡ người khác, chia sẻ, quan tâm, tin tưởng, sống hội nhập và không ích kỷ với cộng đồng.
Và tất cả những điều đó dường như đang rất thiếu trong xã hội của chúng ta. Có lẽ đơn giản vì chúng ta đã được dạy trong một thời gian dài cứ phải lo tập trung học kiếm tiền, làm giàu về vật chất, mâm trên bát trước, làm ông làm cha thiên hạ mới có thể ngóc đầu kiêu hãnh với xã hội. Làm giàu không sai, trừ phi làm sai để giàu. Nhưng nếu một xã hội chỉ chăm chăm lo giàu tiền giàu bạc, nghèo nhân nghèo nghĩa thì xã hội đó hoàn toàn không có nền tảng, gốc rễ để phát triển bền vững, trước sau gì cũng phát bệnh đâm chém, chèn ép, hãm hại nhau vì cái sự hơn thua tiền bạc mà ra. Chẳng phải đó là điều chúng ta đang nhìn thấy hay sao?
Là người mà chưa chắc đã làm người là như thế. Thân xác con người không đo được mức độ làm người của một con người. Muốn đo thì phải đo giá trị cốt lõi. Con người thì có phần con phần người. Nếu cá nhân, gia đình, xã hội tập trung nuôi phần con thì đương nhiên nó càng ngày càng phổng phao, rồi biến thành quái thú lúc nào không hay. Khổ một nỗi là, trong một đám quái thú thì làm sao thấy mình quái thú, cứ ngỡ như thế mới là người, là người phải như thế, vì xung quanh ai cũng thú vậy mà ta…. Lúc này, đứa nào lỡ sa chân chọn đường làm người thì sẽ rất gian nan, vì làm người là không giống ai, quá dị biệt, sẽ trải qua nhiều gian nan, thất bại, và hoàn toàn không trộn sỏi trộn gạch được vào đám đông. Yếu bóng vía chút là phần người sẽ bị xã hội đè bẹp, hoặc vì gian nan quá mà bỏ cuộc, tuyệt vọng quá mà buông xuôi. Làm người đã khó. Làm người trong một xã hội không đề cao sự người lại càng khó khăn hơn. Cho nên, ai dám lựa chọn Ubuntu để làm la bàn mà canh theo, trong ngữ cảnh hiện nay thì phải gọi là quá liều lĩnh và cố chấp. Có điều, câu hỏi lung lay thế kỷ cần đặt ra là, “Ta sinh ra là để làm người hay để làm gì khác?”
Nếu sinh ra để làm người, liệu ta có Ubuntu chưa? Có tôn trọng, giúp đỡ người khác, chia sẻ, quan tâm, tin tưởng, sống hội nhập và không ích kỷ với cộng đồng? Có hay không? Có hay chưa? Có chút nào không? Hay còn đang tìm hiểu và tư duy về quyết định khó khăn này?
Còn “khác”, cho dù là gì đi chăng nữa, cũng có nghĩa là ta đã không chọn làm “người”. Vậy nghĩa là mọi khát khao, mong muốn trong cuộc đời này, đích đến và lẽ sống của ta là không liên quan hay ngược lại?
Thật ra, không ai được quyền phán xét lựa chọn của ai, và lựa chọn nào sẽ tương ứng với kết quả đó. Có điều, nếu đứng từ góc độ được nhận lãnh, bạn có muốn được người khác tôn trọng, giúp đỡ, chia sẻ, quan tâm, tin tưởng, sống hội nhập và chan hoà với bạn hay không? Nếu câu trả lời là không thì thôi ta giải tán miễn bàn. Còn nếu câu trả lời là có thì, bạn có đang expect Ubuntu từ người khác mà quên Ubuntu ngược lại? Ai chơi kỳ vậy! Đời này làm gì có bữa trưa nào miễn phí, càng không thể cắm mặt lủi mãi vào đường một chiều. Chơi cho fair thì phải có qua có lại. Còn ai người ta sống đẹp thì tự người ta bao dung, trải lòng không mong cầu. Ngay cả khi người ta chọn sống kiểu đó thì mình mặt mũi đâu mà lợi dụng hoài? Có gieo có gặt. Có qua có lại chút chớ.
Ngạn ngữ tiếng Anh có câu, “Birds of the same feather fly together - Chim cùng lông cùng cánh thì bay cùng với nhau”. Còn đồng loại “làm người” chắc cũng phải dạt vào nhau mà tồn tại. Nếu bạn đang lẻ loi, cô độc vì muốn chọn làm người, có khi bạn cần thay đổi môi trường, đi tìm đồng bọn ở một nơi rất khác, rất Ubuntu. Đừng tuyệt vọng, vì ở đâu cũng có loài này loại kia. Và đâu đó vẫn còn hiện diện những bộ lạc làm người. Còn nếu ai đang chưa muốn làm người thì, cũng nên nhắm mắt phản tư chút về cảnh giới bạn muốn nhận lãnh. Quít không đi thì sao mà cam lại? Đừng mong cầu ích kỷ cho mình mà quên đáp trả tương ứng với đời. Vậy thôi à!
Cuối năm, nghĩ về Ubuntu, có phần thở dài cho thế sự. Nhưng niềm tin về Ubuntu thì chẳng bao giờ cạn, vì có một người rồi sẽ có hai người, ba người, và sẽ có số đông. Ở đâu cũng vậy, có Ying có Yang, có ánh sáng và mãi mãi sẽ còn bóng tối. Vũ trụ trước sau vẫn vận hành theo những chiều đối lập. Và con người, sẽ mãi mãi tự tranh đấu với chính bản thân mình về lựa chọn Ubuntu. Lựa chọn của bạn là gì?
Nguyễn Phi Vân