Nguyễn Phi Vân
Chuyên gia
Trong bộ phim tài liệu “The Great Hack - Cú hack vĩ đại” soi lại toàn bộ sự kiện chấn động của Cambridge Analytica và FB về cách sử dụng công nghệ truyền thông số để thao túng tâm lý người bầu cử, có một cụm từ được đặt ra để dán nhãn cho những người chưa có chính kiến và vì vậy hoàn toàn có thể thao túng được, gọi là The persuadbles - Người có thể thuyết phục. Khi bạn chưa đưa ra lựa chọn, chưa có chính kiến rõ ràng, vững vàng, thì bạn là người dùng mục tiêu của các campaign bầu cử này, vì nếu tác động đúng, bạn sẽ hoàn toàn có thể ngả theo bên thao túng giỏi hơn. Đó là chuyện của cuộc bầu cử ở Hoa Kỳ. Còn ở những nơi khác và trong những hoàn cảnh khác thì sao?
Có lẽ, nếu người ta có đến 5 ngàn điểm dữ liệu về bạn qua những thông tin bạn để lại trên mạng xã hội, từ những câu ta thán, những hàng hoá bạn mua và khoe, những mặt cười mặt khóc mà bạn thả liên tục mỗi ngày, dữ liệu lớn đã đủ để có thể phân tích tâm lý và biết cách làm thế nào để tác động, ảnh hưởng, hay thao túng bạn. Có 2 vấn đề ở đây, một là chúng ta đang quá ngây thơ khi để lại dấu chân ảo rất cá nhân của mình trên mạng mỗi ngày, cho phép toàn bộ dữ liệu cá nhân phơi ra cho người có khả năng thu thập dữ liệu sử dụng miễn phí. Hai là, thế giới dữ liệu nổi lềnh bềnh trên kia hoàn toàn không an toàn, không có khả năng bảo vệ quyền cá nhân, và quan trọng hơn hết là cực kỳ vô tâm với cảm xúc con người. Chỉ cần ai đó có ý định sử dụng đám dữ liệu này để ảnh hưởng đến cách bạn tư duy, suy nghĩ, lựa chọn, quyết định thì họ hoàn toàn có thể làm được, bằng cách hiện diện, dẫn dắt, cung cấp thông tin một chiều, tin giả, tin vô kiểm chứng liên tục và bằng nhiều cách thể hiện khác nhau.
Cũng như cách mà ngành quảng cáo đã sử dụng hàng ngàn năm nay, chọn đối tượng tiêu dùng mục tiêu, nghiên cứu mọi thông tin tâm sinh lý về họ, tạo ra thông điệp, hình ảnh, nội dung thuyết phục họ, bằng tình cảm và lý trí, rồi xuất hiện với tầng suất cao, qua nhiều hình thức, khiến cho họ từ từ nhận ra, để ý, tương tác, và cuối cùng là mua hàng. Mục tiêu cuối cùng của bất kỳ campaign nào cũng giống nhau, thay đổi hoặc ảnh hưởng hành vi con người để họ chọn mua, chọn đứng về phía, chọn yêu thích và trung thành với một nhãn hàng nào đó. Tương tự như vậy, và nay với khối lượng dữ liệu cá nhân khổng lồ mà bạn để lại trên mạng mỗi ngày, người ta càng hiểu bạn hơn, có khi còn hiểu bạn hơn chính bạn nhờ cách phân tích dữ liệu lớn. Và thế là, chính bạn trở thành hàng hoá - you become the product, sản phẩm tiềm năng cho bất kỳ ai cần thay đổi hay ảnh hưởng bạn, dù đó là nhãn hàng, tổ chức, hay chính phủ.
Con người, nhờ mạng xã hội, đột nhiên trở thành sản phẩm mà bản thân không hề hay biết. Ai đó cần bạn ghét ai đó. Ai đó cần bạn khóc thảm thiết cho ai đó. Ai đó cần bạn nổi cơn thịnh nộ, ném đá và triệt đường sống của ai đó trên mạng. Ai đó cần bạn tẩy chay thứ gì đó. Ai đó cần bạn tung hê thứ gì đó mang danh chính nghĩa. Ai đó cần bạn lên cơn mua thứ gì đó. Ai đó cần bạn chọn phe nào đó, vv. Dù là ai đó muốn làm gì, thì họ cũng chỉ cần nhờ các công ty nắm dữ liệu cá nhân của bạn, tạo ra nội dung ảnh hưởng bạn theo cách bạn tư duy, rồi thay đổi hoặc tác động nó theo chiều hướng họ cần. Voilà! Bạn nghĩ mình nghĩ nhưng thật ra không phải là bạn nghĩ, mà là họ làm cho bạn nghĩ là mình nghĩ. Wow! Con người thật ra rất dễ bị thao túng, và trong thời đại số này, với dấu chân dữ liệu thả tự do trên mạng mới ngày, thì bạn đang phơi hết mọi bí mật và thông tin cá nhân của mình lên đó cho người đời thao túng. Is that what you want? Đó có phải là điều bạn muốn? Hay nó chỉ là sự ngây thơ không đáng trách của động vật xã hội - the social animal, vì quá yêu thích sự kết nối nên đâm ra ngây ngô, không biết cách bảo vệ lấy chính mình?
Nói vậy, nhưng không ai trong chúng ta có thể tránh xa hoặc từ bỏ mạng xã hội, vì đó là một trong những kênh thông tin hiệu quả nhất khi cần. Vậy thì có khi, ta cứ phải sử dụng, nhưng cần học cách sử dụng chúng một cách cẩn thận hơn, có hiểu biết hơn, có trách nhiệm hơn với bản thân. Trước khi thả tự do bất kỳ thông tin gì lên mạng, có khi chúng ta cần hỏi bản thân vài câu hỏi, lược qua vài bộ lọc cá nhân. Mạng xã hội cuối cùng chỉ là kênh truyền thông dành cho những nội dung mà mỗi cá nhân muốn truyền thông, để đạt được một mục đích nào đó, và đôi khi người ta ngộ nhận rằng, sự chia sẻ này sẽ khiến cho người ta kết nối hơn, bớt cô đơn đi, vui vẻ hơn, hạnh phúc hơn. Sự thật, đa số lại không phải là như thế. Con người ngày càng sa sút về sức khoẻ tinh thần, ngày càng cô đơn hơn, ngày càng nghiện ngập sự chú ý, theo dõi, tung hô của mạng xã hội để thoả mãn chiếc ego thầm kín trong bản thân mình. Rồi vô hình chung, trong công cuộc xây dựng ego số ấy, con người thả hết thông tin của mình lên mạng. Và thế là, con người trở thành The persuadables - Những kẻ có thể bị thuyết phục, sản phẩm tươi ngon của những ai muốn thao túng tâm lý đám đông. Are you one of the persuadables? Bạn có phải là một trong những kẻ có thể bị thuyết phục ở trên kia? Rất dễ để nói không, nhưng rất khó để nhận ra bản thân mình chính là sản phẩm.
Cứ nhìn cách thông tin được tung ra trên mạng để dẫn dắt câu chuyện bàn tán của đám đông mỗi ngày thì biết, gió chiều nào cây ngả theo chiều ấy, và họ thả đề tài gì là cả chợ bàn tán chuyện ấy thật rôm rả, cứ như là chuyện nhà mình. Rồi người này la hét, người kia ác mồm, người nọ ném đá, người người chia phe bảo vệ hay chống lại. Xong, thì chìm xuồng. Ngày mai lại là một đề tài mới. Ngày mai người ta lại thả chuyện mới ra cho bàn. Rồi đám đông lại lao vào đó để bàn, dù có khi chẳng liên quan gì tới mình. Ngày qua ngày, ta trở nên nghiện ngập cái cảm giác được chú ý, được nói lên tiếng nói quan trọng của mình, được lôi kéo cảm xúc đám đông, dù chẳng để làm gì, chẳng liên quan hay ảnh hưởng gì đến cuộc đời mình cả.
Trong tư tưởng, ta nghĩ mình đang có chính kiến. Trên thực tế, ta đang bị thao túng một cách tự nguyện và chủ động. Với hơn 5 ngàn điểm dữ liệu cá nhân về bất kỳ ai trên mạng xã hội, họ còn hiểu bạn hơn bạn, họ biết nút thắt của bạn là gì, ngòi nổ của bạn là gì, ego của bạn to vật vã cỡ nào, giấc mơ thầm kín và khao khát không kiềm chế nổi của bạn là gì. Họ biết thứ gì kích bạn mua, chuyện gì khiến bạn cười và khóc, nội dung gì khiến bạn đưa ra lựa chọn, vv. Cuối cùng, ta đang là mình hay chỉ là bản sao của những gì họ muốn? Are we the persuadables? Ta có phải là một trong những kẻ dễ bị thuyết phục hay không? Ta có đang là mục tiêu thuyết phục của ai đó hay không? Ta có đang đưa ra quyết định và lựa chọn của chính mình hay không? Ta có phải chỉ là một trong những sản phẩm tươi ngon mà họ đang mang ra bán cho những kẻ cần và muốn thao túng đám đông ngây thơ đó?
Are we the persuadables?
Nguyễn Phi Vân
