Nguyễn Phi Vân
Chuyên gia
Đã qua rồi cái thời mọi thứ đều có một ai đó hỗ trợ. Ví dụ, muốn họp zoom cũng có bộ phận kĩ thuật hỗ trợ set up cho. Bây giờ, nếu cả cái skill cơ bản như vậy mà bản thân còn ngao ngáo, không biết tổ chức một buổi họp online hay tự mình giải quyết các vấn đề kĩ thuật khi tham gia họp online từ máy tính của mình thì người đó chắc trở thành người trung cổ. Dù bạn làm nghề gì, ở vị trí gì đi chăng nữa, thị trường lao động mới đang thay đổi đến chóng mặt, yêu cầu người lao động phải trở nên self-sufficient - tự thân vận động dữ dội hơn, tự mình có thể xử lý rất nhiều vấn đề để mang lại hiệu quả tốt nhất cho công việc của mình. Thời này mà gặp chuyện gì cũng ngồi đợi sếp, gặp vấn đề không biết tự giải quyết, làm chuyện gì trục trặc chút là bỏ cuộc, không biết khám phá những cách tiếp cận mới để làm cho tới nơi thì khó mà giữ cho mình còn liên quan trong thị trường lao động mới.
Tôi may mắn từ 15 năm trước đã làm việc theo hình thức tự thân vận động. Một phần là do khách quan môi trường phải làm việc quốc tế, di chuyển liên tục, đội nhóm nhỏ nhưng yêu cầu hiệu quả làm việc rất cao nên chuyện gì cũng phải biết tự xử lý. Khi dịch chuyển giữa những khu vực địa lý khác nhau, khác nhau về múi giờ, không nhận được sự hỗ trợ tức thì của đội ngũ văn phòng rồi không lẽ mình không làm gì cả? Hoàn cảnh như vậy ép buộc tôi phải tự học rất nhiều kỹ năng, tự giải quyết rất nhiều vấn đề một cách linh hoạt, tự mình có thể làm luôn những công việc không thuộc chuyên môn của mình ở mức cơ bản để có thể hỗ trợ đối tác nhanh chóng.
Bên cạnh đó, thực ra tôi cũng là người ham học hỏi, thích nghiên cứu, có tinh thần học tập cả đời nên đụng vào bất kỳ chuyện gì mới cũng tự mình mày mò học hỏi, đọc sách hoặc nhờ những người giỏi hơn mình về lĩnh vực đó mentor. Sau này khi trở về làm việc với nhiều bạn trẻ Việt Nam, tôi hay bị hỏi là: “Sao cái gì chị cũng tự làm hết vậy?” Ủa, vậy chứ mình có công cụ số để làm gì? Có sự tham gia lao động của robot và AI để làm gì? Có cái smartphone mua quá trời tiền để làm gì? Có đủ thứ thiết bị hỗ trợ cool ngầu để làm gì? Trong cái thế chuyển động của kinh tế số, ai cũng phải học trở thành digital nomad - người lao động du mục số. Điều này có nghĩa là bạn chỉ có bản thân để dựa dẫm vào, chỉ có khả năng tự thân giải quyết vấn đề làm điểm tựa, tư duy linh hoạt và mớ kỹ năng tự xử làm tài sản quý giá nhất trên hành trình du mục sự nghiệp của mình.
Bây giờ thì câu chuyện du mục tưởng chừng như ly kỳ của tôi 15 năm trước đã trở thành chuyện thường ngày ở huyện. Nó đã trở thành phẩm chất cơ bản để tồn tại cho bất kỳ cá nhân nào còn bơi trong thị trường lao động, dù bạn làm full time, part-time, freelance, làm theo dự án hay tự kinh doanh. Có ba thế lực lớn khiến cho phẩm chất du mục trở thành phẩm chất quan trọng nhất trong thị trường lao động. Đầu tiên hết là sự chuyển biến mạnh mẽ của thế giới số và thế giới công nghệ sau Covid. Bây giờ, không có chuyện gì mình đang làm mà không tìm được một cái phần mềm, app, hay công cụ gì đó để tối ưu hóa. Nếu trước đây làm gì cũng cần phải có thư ký, trợ lý, IT, nhân sự, kế toán, admin, vv hỗ trợ thì giờ chuyện gì tự xử được thì tự xử hết, chuyện gì cần lắm mới nhờ một ai đó cũng rất self-sucficient để collab với mình. Hễ nghe ai bày biện đủ thứ, nghe mắc mệt mà coi bộ hiệu quả không tới đâu là né liền. Mọi thứ cứ giữ cho nó thật tinh gọn, out-source nhiều nhất có thể và chỉ collab với những người biết tự thân vận động.
Thế lực thứ hai là sự bùng nổ của AI tạo sinh (generative AI) trong thời gian gần đây, khiến cho thị trường lao động bị một phen xáo trộn nháo nhào. Rất nhiều những kỹ năng mang tính chuyên môn cao ví dụ như viết content, thiết kế website, hình ảnh, 3D, animation, quay dựng video, vv đều có thể ứng dụng các nền tảng low-code hoặc no-code (yêu cầu kỹ thuật coding ít hoặc hoàn toàn không cần biết gì về kỹ thuật luôn). Những ngành nghề có chuyên môn cao như marketing, bán hàng, xây dựng & quản trị hệ thống phân phối, đào tạo, xây dựng trải nghiệm khách hàng, vv không ít thì nhiều, và có khi hoàn toàn thay đổi về hình thức, cách tiếp cận khiến cho chính những người trong cuộc còn tá hỏa huống chi là người ngoại đạo.
Cuối cùng, tất cả những chuyển động về khoa học công nghệ, về sự nhập nhòe của thế giới hiện thực và thế giới ảo đã tạo ra những thế hệ lao động mới có nhu cầu phát triển bản thân, phát triển sự nghiệp và lựa chọn tâm thế, phong cách sống rất khác. họ mong muốn sự tự do, sự cân bằng, điều tiết áp lực theo nhu cầu bản thân và lựa chọn hình thức lao động phù hợp với triết lý sống. Điều này làm thay đổi hoàn toàn cấu trúc lao động trong xã hội, và vì vậy cũng làm thay đổi cách người lao động cộng tác với công ty, tổ chức. Chuyển động này tạo ra nhiều chuyên gia, lao động tự do, solo-preneur (doanh nhân độc hành), job franchisee (nhượng quyền công việc). Đồng thời, các công ty, tổ chức cũng tái cấu trúc bộ máy của mình theo hướng tinh gọn nhất, tận dụng nguồn lực out-source bên ngoài nhiều nhất có thể. Một khi đã out-source hay chuyển hướng sang lao động cộng tác thì đương nhiên nhân sự đó phải có khả năng quản trị bản thân, tự thân vận động và có tất cả các kỹ năng tự giải quyết vấn đề.
Câu hỏi là, những chuyển động này đang ảnh hưởng đến bạn thế nào, và bạn đã chuẩn bị hết chưa để giữ cho bản thân còn liên quan trong bối cảnh lao động mới? Trước hết, bạn phải nhận thức được hiện thực mới và chấp nhận thay đổi để re-skill và upskill cho chính bản thân mình. Còn nếu bạn vẫn đang loay hoay, đang mắc kẹt trong chiếc vòng an toàn của quá khứ thì, có lẽ bạn sẽ bị đẩy ra rìa trong cuộc chuyển động vừa nhanh vừa nguy hiểm này của thị trường lao động mới.
Đã từ rất lâu, tôi không còn hứng thú làm việc với những người không thể tự thân vận động. Tôi cũng không có nhu cầu theo dõi, quản lý nhân sự. Đối với tôi, nếu một người dù ở bất kỳ vị trí nào mà không có khả năng du mục, không trở thành một solo-preneur, không có khả năng tự chịu trách nhiệm về kết quả công việc của mình thì người đó không đáng để cộng tác. Thời này, thế này hiện thực là như thế. Hoặc là bạn chạy trốn khỏi hiện thực đó và dần dần không còn là một phần của nó. Hoặc là bạn đối diện với sự thật nghiệt ngã này, tìm đủ mọi cách upgrade bản thân để tận hưởng hành trình sự nghiệp mới. Lựa chọn là của bạn. Tương lai là của cá nhân bạn. Hành trình mới có thể bắt đầu từ hôm nay hoặc sẽ không bao giờ. Quyết định đó không ai có thể đưa ra thay bạn cả. Nhưng hãy luôn nhớ rằng, chuyển động không dừng lại vì một ai, thời gian không bao giờ dừng lại chỉ để chờ đợi bất kỳ ai.
Nguyễn Phi Vân