Vũ Kim Hạnh
Thành viên mới
Trong khi các nước Đông Nam Á đang phàn nàn đối phó nạn “sóng thần” hàng rẻ xuyên biên giới của Trung Quốc (TQ), các nước EU cũng “khổ” không kém, dù kiểu khác.
Mời bạn đọc bài của Giáo sư Trần Quốc Hùng, cựu Phó giám đốc Vụ tiền tệ và thị trường Vốn tại IMF - một diển giả từng xuất hiện tại một hội thảo của LBC - phân tích về lời bình luận của Bộ trưởng tài chính Hoa Kỳ về tình trạng dư thừa năng lực sản xuất của Trung Quốc. Bài ông viết chủ yếu đề cập các sản phẩm công nghệ cao nhưng vấn nạn dư thừa năng lực sản xuất của cũng tác động mọi lãnh vực kinh tế-thương mại khác.
Bộ trưởng Tài chính Hoa Kỳ Janet Yellen vừa kết thúc chuyến thăm Trung Quốc để “quản lý mối quan hệ kinh tế song phương”, dựa trên công việc do Nhóm công tác kinh tế và tài chính chung thực hiện.
HẬU QUẢ KINH TẾ TOÀN CẦU DO TÌNH TRẠNG DƯ THỪA NĂNG LỰC SẢN XUẤT CÔNG NGHIỆP
Trong các cuộc họp với các quan chức cấp cao của Trung Quốc, bà Janet Yellen đã nhấn mạnh đến các vấn đề về hoạt động thương mại không công bằng của Trung Quốc đang gây tổn hại đến các doanh nghiệp và người lao động Hoa Kỳ, “nhấn mạnh hậu quả kinh tế toàn cầu của tình trạng dư thừa năng lực sản xuất công nghiệp của Trung Quốc”. Bà cho biết “Trung Quốc quá lớn để xuất khẩu để đạt được tăng trưởng nhanh chóng” và rằng nước này sẽ được hưởng lợi từ việc giảm công suất công nghiệp dư thừa bằng cách nên quay trở lại các cải cách theo định hướng thị trường đã thúc đẩy tăng trưởng trong những thập kỷ qua và chuyển hướng khỏi đầu tư do nhà nước thúc đẩy.
Các vấn đề mà bà Yellen nêu ra phản ánh mối quan ngại thực sự ở Hoa Kỳ và Châu Âu, đặc biệt là về các lĩnh vực công nghệ cao và năng lượng sạch như xe điện (EV), pin lithium và tấm pin mặt trời. EU đã khởi xướng cuộc điều tra chống bán phá giá đối với xe điện Trung Quốc - lượng nhập khẩu tăng vọt ở nhiều nước châu Âu đe dọa các nhà sản xuất EU - nhưng bằng chứng về tình trạng dư thừa công suất trong lĩnh vực sản xuất xe điện lại yếu hơn so với pin và tấm pin mặt trời. Muốn hạn chế nhập khẩu những sản phẩm này sẽ chỉ làm tăng giá của chúng, vì các công ty phương Tây không có khả năng thay thế các sản phẩm của Trung Quốc.
Quan trọng hơn, phương Tây cần nhận ra rằng tình trạng dư thừa công suất là bản chất của mô hình kinh tế Trung Quốc - và do đó, lời kêu gọi chấm dứt tình trạng này chỉ là suy nghĩ viển vông. Nói cách khác, mặc dù những lời phàn nàn về tình trạng dư thừa công suất là hợp lý theo quan điểm của phương Tây, nhưng chúng sẽ không sớm thay đổi tình hình - bất chấp những lời sáo rỗng về mối quan hệ Mỹ - Trung đang "ổn định hơn" được nêu ra tại cuộc họp của Yellen với Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường.
XE ĐIỆN TRUNG QUỐC ĐẶT RA NHỮNG THÁCH THỨC KHÁC SO VỚI PIN &TẤM PIN MẶT TRỜI
Tình trạng dư thừa công suất thường được đo bằng tỷ lệ sử dụng, tỷ lệ công suất công nghiệp trong một lĩnh vực đang được sử dụng để sản xuất. Khi tỷ lệ thấp là công suất dư thừa. Nhiều công suất dư thừa dẫn tới xu hướng hạ giá để tạo ra nhu cầu, gây tổn hại đến lợi nhuận của toàn ngành.
Trung Quốc có tỷ lệ sử dụng thấp - dao động quanh mức 75%, thấp hơn nhiều so với mức 80% được coi là bình thường
Tuy nhiên, đằng sau tỷ lệ sử dụng thấp tổng hợp là 76% là sự phân tán rất rộng giữa các lĩnh vực khác nhau. Xe điện lại có tỷ lệ sử dụng cao, trong khi tỷ lệ sử dụng công suất trong các lĩnh vực công nghệ thấp như xi măng và kính - đang bị kéo xuống do sự suy thoái của ngành xây dựng bất động sản.
Trong ngành ô tô, các nhà sản xuất xe động cơ đốt trong (ICE) đã phải chịu mức tỷ lệ sử dụng công suất rất thấp - trong nhiều trường hợp là dưới 50 phần trăm - vì người tiêu dùng đã chuyển từ xe ICE sang xe điện. Ngược lại, các nhà sản xuất EV của TQ, đặc biệt là các nhà sản xuất lớn như BYD, SAIC và Li Auto, có tỷ lệ sử dụng cao, vượt quá 80 phần trăm. Những công ty này đã tăng đáng kể sản lượng và xuất khẩu EV trong những năm gần đây, có thể là do họ khá hiệu quả về giá cả và chất lượng. Ngay cả Elon Musk cũng thừa nhận rằng các công ty EV của Trung Quốc "cực kỳ tốt... và có khả năng cạnh tranh nhất trên thế giới".
Của TQ Các nhà sản xuất EV nhỏ hơn và kém hiệu quả hơn đã bị loại bỏ không thương tiếc từ hơn 400 công ty được thành lập cách đây hơn một thập kỷ xuống còn khoảng năm mươi công ty có một số thương hiệu được công nhận. Quá trình hợp nhất này đã tăng tốc sau khi Trung Quốc kết thúc chương trình trợ cấp cho EV vào cuối năm 2022 - gây áp lực rất lớn lên các nhà sản xuất kém hiệu quả hơn. (việc trợ cấp này kết thúc có thể đã được Trung Quốc sử dụng để bảo vệ mình trước cuộc điều tra của EU.)
Hơn nữa, Trung Quốc không phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu ô tô bao gồm cả xe điện như một số quốc gia sản xuất ô tô lớn khác. Cụ thể, tỷ lệ xuất khẩu của nước này khá thấp, ở mức 15 phần trăm so với 48 phần trăm ở Nhật Bản, 72 phần trăm ở Hàn Quốc và 79 phần trăm ở Đức. Do đó, các mức thuế quan mà EU và Hoa Kỳ áp dụng có thể làm giảm tốc độ tăng trưởng xuất khẩu xe điện của Trung Quốc nhưng khó có thể thay đổi được quỹ đạo tăng trưởng chung của ngành xe điện của nước này.
Trong hai tháng đầu năm 2024, Trung Quốc đã chứng kiến mức tăng 8 phần trăm về tổng lượng xuất khẩu EV theo khối lượng, sau khi có thể chuyển doanh số bán EV tại EU (đã giảm 20 phần trăm) sang châu Á (xuất khẩu sang các nước RCEP đã tăng 36 phần trăm).
Hai khu vực này chiếm 30 phần trăm mỗi khu vực xuất khẩu EV của Trung Quốc. Hơn nữa, Trung Quốc có thể thúc đẩy nhu cầu trong nước bằng cách nâng mục tiêu về thị phần EV trong doanh số bán ô tô mới.
Trái ngược với ngành EV, các nhà sản xuất pin lithium và tấm pin mặt trời đã phải chịu mức tỷ lệ sử dụng công suất rất thấp - trong nhiều trường hợp là dưới 50 phần trăm. Đặc biệt, sản lượng tấm pin mặt trời hàng năm của Trung Quốc CAO GẤP ĐÔI NHU CẦU TOÀN CẦU. Tình trạng dư thừa công suất khổng lồ này đã làm giảm đáng kể giá của những sản phẩm này, mang lại lợi ích cho tất cả các nước nhập khẩu trong nỗ lực chuyển đổi xanh của họ. Việc tăng thuế đối với những sản phẩm này sẽ làm tăng giá của chúng đối với người dùng và trì hoãn mục tiêu chuyển đổi xanh của nhiều quốc gia, đặc biệt là khi các công ty phương Tây không có khả năng thay thế các sản phẩm của Trung Quốc. Cần lưu ý rằng Tổng thống Biden đã phủ quyết một nghị quyết của Quốc hội nhằm khôi phục thuế đối với các tấm pin mặt trời giá rẻ nhập khẩu từ các nước Đông Nam Á—vì sợ làm chậm tiến độ lắp đặt năng lượng mặt trời cần thiết để đạt được mục tiêu 100% điện sạch vào năm 2035 của chính quyền ông.
TÌNH TRẠNG DƯ THỪA CÔNG SUẤT LÀ BẢN CHẤT CỦA KINH TẾ TQ
Phương Tây nên tập trung khiếu nại vào các lĩnh vực mà tình trạng dư thừa công suất của Trung Quốc là nghiêm trọng nhất—ví dụ như trong các tua-bin điện gió mà Ủy ban Châu Âu vừa mới tiến hành điều tra chống trợ cấp.
Khi làm như vậy, họ cũng phải thừa nhận rằng chu kỳ dài của tình trạng dư thừa công suất và điều chỉnh là đặc điểm chung của hệ thống kinh tế tư bản nhà nước của Trung Quốc.
Quá trình đưa ra biện pháp khắc phục tác động bất lơi của nạn dư thừa công suất thường mất nhiều thời gian hơn nhiều so với việc giải quyết nhanh chóng theo định hướng thị trường đối với các công ty kém hiệu quả và không có lợi nhuận ở phương Tây.
Hiện tại, ban lãnh đạo ĐCSTQ dường như đã nhận thức được vấn đề dư thừa công suất công nghiệp đã khiến lạm phát giá sản xuất liên tục ở mức âm kể từ cuối năm 2022. Tại Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc vào tháng trước, Thủ tướng Lý Cường nói "Trung Quốc muốn giảm tình trạng dư thừa công suất công nghiệp" nhưng đã nêu rõ thêm nguồn lực cho đổi mới công nghệ và sản xuất tiên tiến để phát triển "lực lượng sản xuất mới". Có vẻ như, giống như trong tập phim năm 2015, Trung Quốc sẽ thúc đẩy việc hợp nhất các ngành có công suất dư thừa đáng kể. Tuy nhiên, kết quả có thể là các doanh nghiệp hiệu quả và cạnh tranh hơn, tiếp tục đặt ra thách thức đối với các nhà sản xuất ở phương Tây và một số nước đang phát triển.
MỘT CON ĐƯỜNG THỰC TẾ PHẢI THẤU HIỂU
Hoa Kỳ - EU cùng với các quốc gia sản xuất khác, đã vật lộn đối phó trong một thời gian với vấn đề dư thừa này, do hệ thống kinh tế hỗ trợ nhà nước của Trung Quốc cho DN họ. Đến nay, biện pháp chính cho thách thức này là áp dụng thuế đối trọng đối với Trung Quốc, hoặc được Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) chấp thuận, sau một quá trình dài và khó khan, hoặc do cựu Tổng thống Trump áp đặt đơn phương và được Tổng thống Biden duy trì.
Tuy nhiên, việc tăng thuế quan không phải là giải pháp hoàn toàn thỏa đáng. Giá phải trả là người tiêu dung phải trả giá cao hơn. Nhưng giải pháp này không phải là một bước ngoặt trong việc đảm bảo sân chơi bình đẳng cho tất cả các quốc gia.
Dựa trên kinh nghiệm lịch sử, có thể nói nạn dư thừa năng lực sản xuất hiện tại của Trung Quốc trong các ngành công nghiệp công nghệ cao và xanh như pin lithium và tấm pin mặt trời sẽ còn tác động đến phần còn lại của thế giới trong một thời gian tới.
Việc chỉ trích và phàn nàn với Trung Quốc là hợp lý, nhưng vì là mô hình kinh tế nên sự thay đổi cực kỳ khó xảy ra. Do đó, phải chuẩn bị cho một giai đoạn căng thẳng thương mại gia tăng còn kéo dài cho đến khi tác động trở nên tiêu cực bên trong nền kinh tế của họ nặng đến không thể chấp nhận được. Và họ sẽ làm theo cách riêng, theo mốc thời gian riêng của họ.
Vũ Kim Hạnh