Nguyễn Phi Vân
Chuyên gia
Một trong những thành tựu lớn nhất đời của bất kỳ ai là được làm chính mình trong một thế giới luôn cố gắng biến ta thành người khác.
Phải vậy không?
Tất cả chúng ta sinh ra đều đã là độc bản, đều đã là khác biệt, vì chúng ta bắt đầu từ những bộ gen khác nhau, được tác hợp bởi hai cá nhân rất khác nhau. Trong 9 tháng hình thành trong bụng mẹ, chúng ta ở trong những môi trường hoàn toàn khác nhau, được chăm sóc và quan tâm khác nhau bởi những cộng đồng rất khác nhau. Khi ta sinh ra đời, gia đình chúng ta khác nhau, môi trường nuôi nấng và giáo dục chúng ta khác nhau, trải nghiệm của chúng ta về tình yêu thương, về sự công bằng, ảnh hưởng về văn hoá, hành vi ứng xử, hệ niềm tin và cách vận hành cũng hoàn toàn khác nhau. Do đó, không bao giờ có 2 con người hoàn toàn giống nhau trên cõi đời này. Điều đó cũng có nghĩa là, không cần làm gì hết bạn đã khác biệt, đã độc bản, đã rất nguyên bản rồi.
Nhưng thế giới bên ngoài không thể vận hành một cách hỗn loạn được, nên những người mong muốn kiểm soát nó sẽ đặt ra những luật lệ, tạo ra những hình mẫu, và xây dựng những cấu trúc quản lý theo kiểu chăn cừu, nhằm trật tự hoá thế giới có quá nhiều sự khác biệt và độc bản. Vì thế, loài người bắt đầu xây dựng những hệ niềm tin khác nhau để phân loại và gán ghép con người vào từng ô mẫu giống nhau, để có thể thực hiện việc quản trị đồng nhất một cách dễ dàng hơn. Đúng là sẽ dễ dàng hơn rất nhiều nếu có bài toán mẫu, bài văn mẫu, nếu ai ai cũng phải học đúng lớp này cấp kia, ra trường phải làm nghề này ngành kia, đến cả chuyện dựng vợ gả chồng cũng phải theo qui định bất thành văn của xã hội nếu không muốn bị cho là “outsiders - những kẻ ngoại đạo”.
Cũng vì vậy, thế giới luôn tồn tại 3 lại người. Một là luôn tuân thủ một cách hồn nhiên ngây thơ, chấp nhận một cách vô điều kiện mà không bao giờ đặt câu hỏi về sự tồn tại và hiện diện của những yêu cầu, qui định đang có sẵn. Có người sẽ xuôi dòng cả cuộc đời như thế cho đến khi chia ta, nếu không có chuyện gì nháo nhào xảy ra. Còn khi sự bất hợp lý đã hiện nguyên hình, kiểu ủa tại sao tôi cứ phải học 4 năm đại học để ra trường vẫn không biết gì hết, chưa chuẩn bị gì để hội nhập và thực tế xã hội và thế giới bên ngoài, ủa tại sao tôi cứ phải chọn nghề bác sỹ kỹ sư, ủa tại sao tôi phải lấy chồng vì áp lực để gia đình theo tuổi tác, ủa tại sao tôi làm lụng vất vả cả đời mà không hạnh phúc, dù tất cả những yêu cầu của thế giới bên ngoài tôi đã đáp ứng 100%, tại sao và tại sao? Khi bắt đầu những trúc trắc trục trặc trong đời, khi ta dừng lại và đặt câu hỏi về sự tồn tại của chính mình, ta bắt đầu question - đặt câu hỏi về lý do tại sao lại phải fit in - ngoan ngoãn chui vào những chiếc khung đã giam mình bao năm tháng. Tất cả đều OK hết, cho đến khi…. Cho đến khi là lúc ta nhận ra, và hiểu rằng không phải tất cả những chiếc khung ta đang phấn đấu chui vào đều đúng. Sao lại là chiếc khung đó? Ai xây ra nó? Xây ra để làm gì? Ai đang sử dụng nó? Mục đích sử dụng để làm gì? Không ở trong đó thì sao? Lợi hại của việc ép hay không ép mình vào chiếc khung kia là như thế nào? Chính việc ta question sự tồn tại thay vì chấp nhận bất kỳ thứ gì đang kiểm soát mình luôn sẽ là sự bắt đầu cho những cách tư duy, suy nghĩ khác. Khi bạn nghĩ khác, bạn làm khác, sống khác, và kiến tạo một hành trình cuộc đời rất khác.
Hai là, có những người có máu chống đối từ nhỏ, hoặc từ khi nhận ra tính phi lý của việc phải làm răm rắp theo yêu cầu của thế giới bên ngoài. Họ sinh ra đã không chấp nhận the status quo - tính hiện hữu, sự sắp đặt, qui trình qui định đã được xây dựng sẵn của thế giới này. Họ question, phản biện, liên tục đặt câu hỏi để tự mình make sense - tìm ra tính hợp lý của thế giới bên ngoài đối với sự tồn tại của họ. Vì vậy, họ trở thành những kẻ hay bị chỉ trích, bị ném đá, bị kỳ thị, và bị đẩy ra ngoài rìa xã hội. The outsiders - những kẻ không thuộc về đám đông, đứng bên lề xã hội, bị ruồng bỏ là như thế. Tình trạng này có thể bị cường điệu hoá, và biến thành cực đoan, để rồi hình thành những cộng đồng underground - không lộ diện, hoạt động ngầm, của những bộ tộc với lối sống và niềm tin rất khác. Họ có sai không? Đương nhiên là không. Họ có đúng không? Chưa chắc, vì có khi họ đang cực đoan hoá sự khác biệt của mình, hoặc cũng có khi họ cũng đang tin tưởng một cách mù quáng vào một hệ thống được vận hành rất khác, của một ai đó đang muốn lợi dụng và tạo ra quyền lực ngầm bằng những nguyên tắc và chiếc khung rất khác. Vậy, là vẫn có một chiếc khung do ai đó tạo ra để kiểm soát mình. Cho nên, chưa chắc outsiders đã là tự do không mang vào mình những chiếc khung dệt sẵn. Có thể, bạn chỉ đang mang một chiếc khung rất khác, trong sự hài lòng và đắc ý của bạn mà thôi.
Ở giữa của hai đầu cực đoan này là world traveller - những người khách du hành được giữa nhiều thế giới. Họ travel được, là vì họ tự do, tự do trong tư tưởng của mình, vì họ không thuộc về bất kỳ một thế giới nào, nhưng họ hoàn toàn có thể vận hành bình thường trong bất kỳ thế giới nào. Tự do vì họ không bị ép vào bất kỳ một khuôn khổ nào, ở bất kỳ cực đoan nào, nhưng đều có thể hiểu, thông cảm, tương tác và làm bạn với tất cả. Họ là nước, và có thể tạo hình trong bất kỳ chiếc vỏ bọc nào mà thế giới bên ngoài yêu thích, nhưng họ cũng có thể trút bỏ hết mọi hình hài, vỏ bọc, để trả mình về với bản chất căn nguyên nhất, là nước. Họ không favor - thích bên nào hơn bên nào, không coi trọng ai hơn ai, không phán xét hay đánh giá bóng tối hay ánh sáng. Họ hiểu rằng phía bóng tối chưa chắc đã thiếu sáng, có thể ánh sáng chỉ được gói lại trong những chiếc màn đêm. Họ hiểu rằng phía ánh sáng chưa chắc đã vắng mặt của nhiều không gian tối, chỉ vì nghệ thuật sắp đặt đang làm cho người ta theo quán tính tập trung vào ánh sáng. Tối, không có nghĩa là không có gì ở đó. Và sáng, chưa chắc đã giúp ai nhìn thấy bản chất thật chưa trưng bày ra của bất kỳ sự vật hay sự việc nào. Vì tâm rỗng không, họ chấp nhận mọi thứ như nó là, không cầm lên nên cũng không bỏ xuống.
Nói tất cả những điều đó, để hiểu rằng chúng ta không cần phải cố gắng để làm ai khác cả. Cố gắng fit in - trở thành một trong số họ cũng không cần thiết. Cố gắng khác biệt đi, đóng vai phản diện, cố gắng chống lại hay cực đoan và xem họ như một bầy cừu cũng thật sự không cần thiết. Trong khi cố gắng khác đi, có khi bạn lại đang cố gắng hoà nhập vào thế giới cực đoan của sự khác đi. Thật ra, bạn chỉ cần là chính bản thân mình mà thôi, vì bạn đã là độc bản trong bản chất, từ khi mới chạm vào thế giới này, từ khi bắt đầu hành trình nhân gian này. Có điều, có quá nhiều tiếng ồn ngoài kia, và tất cả đều cố gắng lôi kéo sự chú ý của bạn, để bạn gia nhập vào thế giới của họ. Thế giới của họ, không thế giới nào là thế giới của mình. Nếu biết thế giới của mình là gì, bạn rồi sẽ học cách trở thành nhà du hành giữa các thế giới, tự do, nhẹ nhàng, và hạnh phúc. Bạn tự do, nên không cần thiết phải đi tìm sự thuộc về, chỉ để nhận ra rằng, thuộc về, dù ở đâu, cũng có sự ràng buộc liên quan. Còn passport của world traveller, sẽ cho phép ta trải nghiệm mọi sắc màu, mọi không gian và thời gian một cách bình an và thăng hoa nhất.
Nguyễn Phi Vân
